سازمان هنری رسانه اوج، امسال در جشنواره سی و ششم دو اثر پرخرج و اثر گذار در حیطه انقلاب و دفاع مقدس را رونمایی کرد. فیلم تحسین بر انگیز «به وقت شام» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا و فیلم «تنگه ابو قریب» اثر بهرام توکلی. هر دو فیلم را از منظر تبلیغی و گفتمانی باید دو روی یک سکه و مکمل یکدیگر دانست. یکی روایتگر داستان قهرمانان هشت سال دفاع مقدس است که برای حفظ خاک از جانشان گذشتند و فیلم دیگر روایت حفظ مرز های امنیت در فراسوی مرزهای جغرافیایی است. هر دو فیلم یک ویژگی مشترکی باهم دارند. هر دو فیلم نسبت به فیلمهای هم نوع قبلیشان تغییراتی محسوس و قابل اشاره ای دارند. حاتمی کیا در «به وقت شام» به خوبی عناصر سینمای اکشن را در دل فیلم جای داده و برای مخاطب این احساس ایجاد میشود که جذابیت های تصویری و اکشن بودن فیلم نسبت به محتوا و شعار فیلم در الویت قرار دارد. این تغییر الویت در فیلم «به وقت شام» را میتوان نوعی بدعت در سینمای حاتمی کیا دانست. از طرفی دیگر در فیلم تنگه ابوقریب هم باز شاهد همین ماجرا هستیم، تصاویر پرهیجان و پر خرج و اثر گذار تقریبا تمام فیلم را فراگرفته و دیگر از آن نشانه های سابق سینمای دفاع مقدس اثری نمیبینیم. روزگاری در سینمای دفاع مقدس الویت سادگی و اخلاص رزمنده ها بود  نه نشان دادن ادوات جنگی و انفجارات پیاپی،آنچه که سینمای دفاع مقدس را از سینمای جنگی متفاوت میکرد همین الویت ها بود. در «تنگه ابوقریب» اما الویت انفجار و پلان سکانس های پیچیده و نفس گیر است. سینمای دفاع مقدس که هویت خودش را با آثار حاتمی کیا، مرحوم رسول ملاقلی پور، مرحوم سلحشورو دیگرهم قطارانشان تعین بخشیده بود  تفاوتی عمیق با سینمای جنگی داشت اما امروز به نظر میاد سازمان هنری رسانه ای اوج، از ترکیب میان این دو نوع سینما به نوع جدیدی رسیده است که چندان هم از آن ناخوشنود نیست.

ترکیب سینمای چشم گیر و اثرگذار با سینمایی که مبنایش محتوا و مفاهیم درونی است، نه تنها اشتباه نیست که برحسب شرایط زمانه ضرورت نیز دارد. دیگر کمتر حوصله ای توان دیدن فیلمهایی چون دیده بان، مهاجر، بلمی به سوی ساحل، حمله به اچ۳ و ..... را دارد. از این رو یکی از وظایف متصدیان سینمای ارزشی، تهیه تمهیداتی است برای زنده نگه داشتن سینمای دفاع مقدس و راه این زنده نگه داشتن همان ترکیب این سینما با جذابیت های ظاهری و البته ضرورتا هزینه های فراوان است. نکته مهم این است که در این تغییر نباید اصل مطلب در میان زرق و برق و شلوغی این نوع فیلمها فراموش شود. به نظر میاید این توجه یا عدم توجه به مبنای اصلی گفتمان و محتوا، تفاوت بین فیلم حاتمی کیا و فیلم بهرام توکلی است. فیلم حاتمی کیا اگر چه از منظر هزینه و خلق صحنه های نفس گیر یک سروگردن بالاتر است اما گفتمانش چندان تغییری با آثار قبلی حاتمی کیا ندارد و به نوعی ادامه فیلمهای قبلی وی است اما «در تنگه ابوقریب» یک نوع سرگشتگی و عدم تعیین در محتوا و مفهوم را میبینیم. فیلم اگرچه در چهارچوب سینمای دفاع مقدس قرار میگیرد اما خیلی راحت این چهارچوب را میشکند و به نوعی سینمای صرفا جنگی نزدیک میشود. به طور مثال شخصیت های فیلم بدشان نمیاید همان شخصیت های سینمای جنگی غربی باشند که میتوانند در بحرانی ترین لحظات هم شوخی کنند و تلخی واقعیت موجود را فراموش کنند. شخصیت هایی که به نوعی مرگ را بازیچه میدانند و ظاهری متمایز از دیگران دارند.

 سازمان رسانه ای اوج سفارش دهنده فیلم «تنگه ابوقریب» است و اساسا فلسفه وجودی این سازمان تغییر و به روز کردن سینمای انقلاب و دفاع مقدس است. این باراوج با  در اختیار گذاشتن فرصتی جدید برای تجربه های متفاوت نگاهی میانی را رقم می زند. که ثمره این نگاه عدم تعین دقیق در محتوای فیلم است  که باید آن را در خصوصیات فیلمسازش جست. بهرام توکلی فیلمساز نام آشنای سینمای ایران همواره نوعی تنوع را در آثارش دنبال کرده است، اولین اثر وی «پا برهنه در بهشت» روایت زندگی طلبه ای عارف مسلک درمیان بیمارانی درحال مرگ بود، آثار بعدی وی «بیگانه» و «اینجا بدون من» اقتباسی از نمایشنامه های باغ وحش شیشه ای و تراموایی به نام هوس تنسی ویلیامز بودند، فیلم «آسمان زرد کم عمق» فیلمی روانکاوانه و با داستانی تو در تو بود و فیلم «من دیگه مارادونا نیستم» هم اثری پر شخصیت و روانکاوانه به حساب میاید و اکنون فیلم « تنگه ابو قریب» آخرین اثر این کارگردان پرتنوع و ماجراجو است که در سی و ششمین جشنواره فجر به نمایش درآمده است.

درواقع اگر  در بیان مفاهیم انقلاب و گفتمان دفاع مقدس تفاوتی بین فیلم «به وقت شام» و « تنگه ابو قریب» میبینیم این تفاوت برآمده از سابقه فکری و تجربی فیلمسازن آنها است. حاتمی کیا در دوران فعالیتش دامنه تغییر محدودی داشته و بجز چند فیلم، باقی آثارش مربوط به سینمای انقلاب و دفاع مقدس بوده است. اما بهرام توکلی چندان تمرکز ثابتی در آثارش دیده نمیشود و نمیتوان او را همچون حاتمی کیا در مباحث ارزشی متبحر دانست.

هرچند نمیتوان اجرا وکارگردانی چشمگیر فیلم تنگه ابو قریب را نادیده گرفت، فیلم در نوع خود اثری درخشان در حیطه بازسازی صحنه های جنگ و میدان نبرد است. پلان سکانسهای پر انفجار و تو درتوی فیلم نویدی از افزایش چشمگیر توانایی اجرایی سینمای دفاع مقدس دارد و نشان از آن دارد که درصورت تهیه امکانات فیلمسازان ایرانی توانایی های بسیاری دارند، اما آنچه که باید در مورد آن اندکی احتیاط و وسواس بیشتری داشته باشیم، خطر پنهان شدن و مغفول ماندن مفاهیم و محتواهای ناب سینمای دفاع مقدس در شلوغی ها و زرق و برق بازنمایی صحنه های جنگی است.