تا چند روز دیگر سی و ششمین جشنواره فجر کار خود را رسما آغاز خواهد کرد. جشنواره ای که بی شک مهمترین اتفاق هنری کشور است. سی و شش سال سابقه برای جشنواره ای سینمایی زمان کمی نیست. آن هم وقتی در کشوری مانند ایران، که سینما برای مردمش جایگاه مهمی دارد. سی و شش سالگی در عمر آدمی آغاز میانسالی است. دوره ای که کم کم شور و هیجان جوانی فروکش میکند و متانت و تعقل جانشینش میشود. دوره ای که تمام تجربیات بشر کم کم رنگ تکرار به خود میگیرد و تثبیت بر هرچیزی سایه میاندازد. غالبا در زیست بشری این سن زمانی است که انسان دست از خواسته های شخصی اش میکشد و تنها هدفش از زندگی تربیت و آسایش فرزندانش میشود. فرزندانی که آنها را مهمترین دستاورد زندگی اش میداند. در این سن افراد معمولا معنایی جدید از خود کشف میکنند. معنایی که هویت و وجود خود را در گره خوردگی با «دیگری» بدست میاورد. به این معنا که فرد درمیابد تداوم وجودی اش در موجودی غیر از خود ادامه خواهد یافت و عظمت و بزرگی آن موجود دیگر در عظمت و بزرگی او هم اثر خواهد کرد و فرد درمیابد تلاشش برای «دیگری» در واقع تلاش برای خود است.

با این معیارها اگر نگاهی به سابقه جشنواره فجر بیاندازیم، باید بگوییم جشنواره فجر زندگی ای سرشار از تجربه و افت و خیز داشته. از سالهای ابتدایی که همه چیز متاثر از شور و هیجان انقلاب بود تا دوره دفاع مقدس که نفس برگزاری جشنواره معنای امید و پیروزی داشت. و سالهای دهه هفتاد که همه چیز رنگ و بوی تند سیاست گرفته بود و هر فیلمی بر اساس تفکری خاص تفسیر میشد یا سالهای میانی دهه هشتاد که رابطه میان هنرمندان و مدیران به شدت سرد و یاس آلود بود و یا چند سال اخیر که همگان فهمیده ایم برای برگزاری هرچه بهتر جشنواره باید ابتدا تعامل را بیاموزیم. و بسیاری از تجربه های ریزو درشت دیگر همه و همه باعث شده اند سابقه ای پر پیچ و خم برای جشنواره رقم بخورد. سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دیدار با مسئولین برگزاری جشنواره اذعان داشت: «بهره‌گیری از تجربیات باعث خواهد شد که سختی‌ها کاهش یابد و مسیر راحت‌تر طی شود.» بی شک جشنواره فجر نیز تجربیات کمی برای بهره گیری ندارد اما مهم تجربه بهره گیران است که بتوانند از تجربیات قبلی نهایت استفاده را ببرند. وی در این دیدار ادامه داد :« در حال حاضر فضای اجتماعی و ارتباطی ما نوع دیگری از مدیریت را ایجاد کرده است. هر چقدر نزدیک تر باشیم سوءتفاهم ها کمتر می شود. اصحاب رسانه و منتقدین باید این حس را داشته باشند که می‌توانند به راحتی انتقاد کنند. اینکه ما به اتاق‌های شیشه‌ای نزدیک شویم و فاصله خودمان با مخاطبان را از لحاظ قضاوت‌های مبتنی بر حدس و گمان دور کنیم، کمک می‌کند به اینکه جشنواره سالم‌تر و کم‌حاشیه تر برگزار شود. » صحبت های وزیر اشاره به تغییری دارد که لازمه پختگی و ثبات جشنواره است و در ارجاعی فراتر اشاره به این مهم دارد که قربانی کردن جشنواره در دعواهای سیاسی و فخر فروشی های مدیران چپی و راستی، نتیجه اش چیزی جز ضربه خوردن سینما نیست. باید بپذیریم که جشنواره فجر مترو معیار سینمای ایران است. هدف هر سینماگر ایرانی کسب سیمرغ است و هرچه کیفیت برگزاری جشنواره بالاتر باشد بی شک افراد شایسته تر مورد تقدیر قرار خواهند گرفت. این یک اصل است که سینما اساسا برای دیده شدن آفریده شده و بدون دیده شدن آشفته میشود و بدون درست دیده شدن آشفته تر. جشنواره ویترینی است برای دیده شدن اما با یک ویژگی خاص و آن هم دیده شدن در کنار هم است. جشنواره جشنی است که در آن سینماگران کنار هم جمع میشوند و و با انرژیِ درکنار هم بودن، تمام سختی ها و ناکامی های کار خود را دراین جشن فراموش میکنند. درواقع جشنواره جمعی است که عده ای همدرد برای فراموش کردن دردهایشان به یکدیگر و به مردم پناه میاورند و خود را برای تحمل سختی های پیش رو آماده میکنند. تفاسیر فلسفی و روانکاوانه از معنا و مفهوم جشنواره حاشیه ای است که میتواند جای متن این یادداشت را بگیرد اما همین نکته کافی است که سینماگران نیاز به دیده شدن دستاوردشان دارند و جشنواره عرصه ای است برای باهم بودن و باهم دیدن.

نسبت میان جشنواره فجر با فیلمها را میتوان با همان نسبت پدر و فرزندی مقایسه کرد. به واقع دیگر وقت آن رسیده (البته اگر نگوییم مدت ها از این زمان گذشته است) که جشنواره فجر همچون پدری میانسال و جا افتاده تمام هم و غم خویش را معطوف تعالی فرزندانش کند. تا زمانی که چنین نگاهی بطور کامل در نظر برگزار کنندگان جشنواره جا نیافتد و از اهمیت خاص جایگاه و قدرت خویش در جهت تعالی سینما ی ایران آگاه نباشند، سینمای ایران مجرای با ارزشی برای رشد و ترقی خود را از دست خواهد داد و خود جشنواره نیز همچنان سرگرم ماجراجویی و تجربه گرایی خواهد بود. اما اگر چنین رویه ای پیش گرفته شود اعتبار جشنواره را نیز چند برابر خواهد کرد. کافی است نگاهی به جشنواره های سینمایی معتبر بیاندازیم تا متوجه تاثیر ثبات در اعتبار جشنواره ها باشیم. بطور مثال هویت مشخص، پایدار و البته منعطف سینمای فرانسه، بیش از آنکه وامدار سینماگران موج نو یا نویسندگان نشریه کایه دو سینما باشد، مدیون جشنواره بین المللی فیلم کن و رویه ثابت آن در طول تمام این سالها است. جشنواره کن درواقع جاذبه ای است برای سینماگران دیگر کشورها. درواقع بسیاری از فیلمسازهای کشورهای دیگر برای آنکه از افتخارات این جشنواره بی نصیب نباشند، فیلمهایشان را بر اساس معیارهای جشنواره کن میسازند و بطور غیر مستقیم اندیشه های خاص جشنواره ای مانند کن که بر اساس تفکرات روشنفکران فرانسوی شکل گرفته در جوامع دیگر نشر داده میشود. حال اسم این را هرچیزی جز قدرت فرهنگی بگذاریم، مطمئنن اشتباه کرده ایم. 

از شواهد و قرائن به نظر میرسد ضرورت ثبات و آرامش و گذشتن از خود برای تعالی «دیگری» (درواقع این «دیگری» در اینجا همان سینماگران و آثارشان هستند) کم و بیش از جانب برگزار کنندگان جشنواره سی و ششم درک شده است. چنانچه رویه قرعه کشی به منظور زمان پخش فیلم ها که روشی دموکراتیک است و اجرای اصل پراکندگی سینماهای اکران و از همه مهتر رفع مشکلات معمول بر سر راه فروش بلیط مردمی، تا به اینجا نشان از این دارد که گروه اجرایی نگاهی از سر تعقل و پختگی به جشنواره فیلم فجر دارد. هرچند برخی نشانه های مانند حواشی ایجاد شده بر سر فیلمهایی چون «امپراطور جهنم» و «آشغالهای دوست داشتنی» این ترس رابه دل دوست داران جشنواره میاندازد که شاید حواشی بی فایده و پر دردسر سایه خود را بر متن اصلی و اهداف جشنواره بیاندازد. اما در هر حال امید آن است رویه معقول تا آخر جشنواره ادامه یابد و انرژی ذخیره شده در روزهای آتی، موجب خلق آثاری درخشان در سینمای سال آینده ایران گردد.