ژانر دفاع مقدس بعد از گذشت چندین سال که تب ناسیونالیستی در آن فروکش کرده، دچار تغییرات خوبی شده که کارگردانان نسل جدید سینما به آن روی آورده‌اند و زوایای پنهانی از جنگ را به تصویر می‌کشند. همچنین پیشرفت تکنولوژی در داخل کشور باعث شده تا جلوه‌های ویژه در صنعت سینما توسعه پیدا کند و ساخت سکانس‌های جنگی راحت‌تر باشد. بهرام توکلی فردیست که اما بیشتر مخاطبین سینما او را با فیلم‌های اجتماعی‌اش می‌شناسند و خاطره خوبی از آثاری چون «اینجا بدون من» و...

ژانر دفاع مقدس بعد از گذشت چندین سال که تب ناسیونالیستی در آن فروکش کرده، دچار تغییرات خوبی شده که کارگردانان نسل جدید سینما به آن روی آورده‌اند و زوایای پنهانی از جنگ را به تصویر می‌کشند. همچنین پیشرفت تکنولوژی در داخل کشور باعث شده تا جلوه‌های ویژه در صنعت سینما توسعه پیدا کند و ساخت سکانس‌های جنگی راحت‌تر باشد. بهرام توکلی فردیست که اما بیشتر مخاطبین سینما او را با فیلم‌های اجتماعی‌اش می‌شناسند و خاطره خوبی از آثاری چون «اینجا بدون من» و «آسمان زرد کم عمق» دارند. اینکه توکلی ژانرخود را ناگهان اینچنین عوض کند به شخصه من را یاد اسپیلبرگ می‌اندازد که در هر سبکی فیلم ساخته و در آن موفق بوده است. توکلی در ژانر جنگی (می‌گویم جنگی چون فیلم او بیشتر جنگی است تا دفاع مقدس) هم خوب توانسته از پس فیلمسازی سخت این نوع فیلم برآید و «تنگه ابوقریب» او از لحاظ‌هایی یک سر و گردن بالاتر از دیگر فیلم‌های جنگی سینمای ایران است.

فیلم تنگه ابوقریب داستان سربازانی است که در روزهای پایانی جنگ در برابر ارتش عراق در همین نقطه تنگه ابوقریب ایستادگی کردند و توانستند ارتش صدام را به عقب نشینی وادارند. هیچ‌کس نمی‌داند اگر این اتفاق نمیفتاد آیا باز هم ۵ روز بعد از این ایستادگی، قرارداد آتش بس بین ایران و عراق شکل می‌گرفت یا نه چرا که پیشروی دشمن می‌توانست بازهم خوزستان را به دست آنها بیندازد و نتیجه جنگ را عوض کند. یاد این سربازان همانطور که فیلمساز به بیننده‌هایش گوشزد می‌کند در لابه‌لای اخبار پایان جنگ گم شد و فیلم تنگه ابوقریب یادواره‌ایست برای کشته‌شدگان این ناحیه.

داستان فیلم روایت‌گر چند دوست و آشنای همرزم است که درست در روز مرخصی گردانشان خبر داده می‌شود که بعثی‌ها به تنگه حمله کرده‌اند و از این رو تصمیم می‌گیرند همراه با دیگر سربازان به این نقطه مرزی بروند و به کمک سربازان بشتابند. این چند همرزم به همراه علی، پسری نوجوان که داوطلبانه به میدان جنگ آمده تا از صحنه‌های بی‌ر حم آن عکاسی کند، این سفر را در پیش می‌گیرند و فیلم روایتگر جنگ حماسه‌ای آنهاست، نه چیزی بیشتر.

نخستین ایرادی که ممکن است به فیلم وارد شود به همین داستان تنگه ابوقریب است که برخاسته از فیلمنامه‌ای نه‌چندان پیچیده است. فیلمنامه تنگه ابوقریب نه سراغ پیشینه قهرمانانش می‌رود و نه سعی می‌کند درباره جنگ شعار دهد و آن را قضاوت کند. فیلمنامه‌ایست سرراست و ساده که بیش از یک سوم آن در صحنه‌های اکشن جنگی می‌گذرد و مقدمه آن تنها بهانه‌ایست برای ورود دوربین به میدان جنگ. شاید اگر داستان بال و پر بیشتری می‌گرفت و فلش‌بک‌هایی درباره قهرمانان داشت، همزات پنداری با آنها را بهتر می‌ساخت و فیلم را جاودانه می‌کرد. فیلم در دقایق پایانی خود سکانس اسلوموشن طولانی دارد که یا از دست کارگردان در رفته و یا آن تاثیری که می‌خواسته روی مخاطب را بگذارد را نتوانسته شکل دهد چرا که این سکانس مثل یک خراش عمیق در بطن فیلم خدشه وارد کرده است. تنگه ابوقریب ضعف داستانی دارد و فیلمنامه‌اش در آغاز بدون کشش و دارای ریتمی کند است، ولی بسیاری از المان‌های دیگرش این ضعف را می‌پوشاند.

فیلم از لحاظ بصری و فنی از تمام آثار سینمایی ساخته شده در این ژانر بالاتر قرار داد و مشخص است که بودجه هنگفتی صرف ساخت آن شده است. بودجه‌ای که هزینه کردن آن تاثیر داشته و شاهد یک اثر جنگی در سینمای ایران هستیم که دست کمی از آثار بین‌المللی و هالیوودی در این ژانر ندارد. پلان‌های طولانی که در فیلم وجود دارد و دوربین هیچ کاتی در آنها نمی‌خورد از سخت‌ترین سکانس‌های ضبط شده در تاریخ سینمای ایران هستند چرا که تمام عوامل را درگیر می‌کنند تا پلان بدون قطعی درست از آب در بیاید. افکت‌های صوتی در این بین به کمک جلوه‌های ویژه تصویری آمده و در کنار هم وحشت و حماسه جنگ را به پرده سینما می‌آورد. هنر بهرام توکلی در جای جای نماهای تنگه ابوقریب جاریست و توانسته با بهره گیری از تیمی حاذق در زمینه گریم، طراحی صحنه و لباس تصاویری را خلق کند که از هر لحاظ سختی جنگ را برای بیننده تداعی کند.

بازیگران فیلم هم توانسته‌اند از پس این صحنه‌های نفس گیر و گریم‌های طافت فرسا به خوبی بر بیایند و همگی حتی مهدی قربانی که او را در نقش نوجوان فیلم ابد و یک روز به یاد داریم، عالی ظاهر شده‌اند. امیر جدیدی و جواد عزتی (که در فیلم نقش‌آفرینی متفاوتی نسبت به کاراکتر طنز تکراری خود دارد) دو ستاره اصلی فیلم هستند که با شیمی خوب خود این دو قهرمان را دوست داشتنی تر می‌کنند.

فیلم تنگه ابوقریب یک موقعیت جنگی نفس‌گیر را به نمایش می‌گذارد که به رغم ایرادات جزیی‌اش توانسته فیلمبرداری، طراحی صحنه و جلوه های ویژه، چیدمان بازیگران و پلان‌های بلندش را به رخ بکشد و انصافا هم حق دارد این کار را بکند.

منبع: سایت آلبالو