فیلم هیهات با موضع اجتماعی و
مفاهیم عاشورایی در ۴ اپیزود ساخته شده است و در مهرماه ۹۵ اکران عمومی شده است.
در این مطلب به نقد و برسی این فیلم پرداخته ایم.
کارگردان های فیلم هیهات: دانش اقباشاوی، هادی ناییجی، هادی مقدم
دوست، سید روح الله حجازی
نویسنده: دانش اقباشاوی، هادی ناییجی، هادی مقدم دوست، سید روح
الله حجازی
بازیگران فیلم هیهات: حمید فرخ نژاد(اپیزود اول)، حامد بهداد(اپیزود
دوم)، مینا ساداتی(اپیزود سوم)، بابک حمیدیان (اپیزود سوم)، آلا نجم(اپیزود چهارم)
اپیزود اول: پیوند به حرم از پنجره‌های ضریح
اولین روایت هیهات، حکایت مادری پیر است که سال‌ها در حسرت
زیارت کربلا مانده و حالا، گذر ضریح جدید حرم امام حسین(ع) از محل سکونتش، فرصتی
است برای آنکه در انتهای عمر، دست کم ضریح جدید مولایش را زیارت کند. تلاش‌های پسر
پیرزن (با بازی خوب حامد بهداد) برای ایجاد این فرصت، ثمر نمی‌دهد و اقدام غریب و
غیرقابل پیش بینی این پسر، درام اصلی این اپیزود را سروشکل می‌دهد. آنچه در این
اپیزود «هیهات» بیش از هر چیز نمود می‌یابد، توجه به اهمیت و ابعاد ویژه مقوله
«زیارت» است. هادی نائیجی در این اپیزود، می‌کوشد دنیای عاشقان اباعبدالله
را، از منظری احساسی و البته جذاب کنکاش کند
اپیزود دوم: به یاد حضرت عباس (ع)
روایت دوم «هیهات» اما ایرانی‌ترین روایت این فیلم است.
داستان؛ با محوریت شخصیت «فرید موسوی»(با بازی حمید فرخ نژاد) از فرماندهان دوران
دفاع مقدس شکل می‌گیرد. او که همراه خانواده‌اش عازم زیارت اربعین است، در
آستانه سفر با مسئله ای جدی مواجه می‌شود که جوانان زیادی برای حل آن، گام برداشته
و ناکام مانده‌اند. حاج فرید اما سفر اربعینش را نیمه تمام می‌گذارد و حماسه‌ای می‌سازد
که در لحظه‌لحظه آن، تلمیح و اشاره به حماسه حضرت عباس (ع) مشهود است. دانش
اقباشاوی، در این اپیزود تلاش می‌کند روایتی امروزی و قابل درک از آدم‌های دوران
دفاع مقدس عرضه کند. او در «امروزی» کردن روایتش موفق است اما بعید است بتوان آن
را به اندازه کافی«قابل درک» دانست. منطق داستانی این اپیزود کمی مبهم است و
این ابهام، اندکی از شکوه قابل انتظار برای آن، می‌کاهد.
اپیزود سوم: به حلاوت بین الحرمین
روح الله حجازی، احساسی‌ترین اپیزود هیهات را کارگردانی کرده
است. روایتی که از همان ابتدا و با نمایش وضعیت سخت زندگی مردم عراق در دوران پس
از جنگ، دل مخاطبش را می‌لرزاند و احساساتش را شعله‌ور می‌کند. داستان زندگی
«آلا»، دختر خردسال عراقی و مادرش، در شرایط سخت مالی و بدون پدری که جانش را روی
مین‌های بجا مانده از جنگ جا گذاشته، به خودی خود پراحساس و غمگین است. حجازی اما
با افزودن تصاویر نابی از بین‌الحرمین و حرم امام حسین (ع) در این اپیزود، عملاً
آن را تبدیل به یک روضه تمام عیار تصویری کرده است. «آلا» ی قصه، با الهام از
روحیه آزادگی و استقلال مادرش، که انگار میراث آنها از امام کربلاست، به جای گدایی
اقدام به تولید مهر متبرک کربلا می‌کند و با فروش آنها، زندگی‌اش را رونق می‌بخشد.
شاهکار این اپیزود اما، جمله‌ای است که مادر آلا، در صحن حرم امام حسین(ع) به
دخترش می‌گوید:«آدم نباید گدایی هرکسی رو بکنه. آدم باید گدایی کسانی رو بکنه که
والا باشند….»
اپیزود چهارم: امروزی ترین
هادی مقدم دوست در فیلم اولش یعنی «سر به مهر» هم نشان داده
بود که علاقه زیادی به استفاده از فضای مجازی در آثارش دارد. در آن فیلم، «وبلاگ»
به عنوان مهم‌ترین عرصه مجازی آن روزها، نقش مهم و مؤثری داشت و به مثابه یک
شخصیت، در شکل گیری درام نقش آفرین بود. اپیزود چهارم «هیهات» هم مانند سربه مهر،
امضای مقدم دوست را دارد و اینجا «تلگرام» است که نقش مهمی در شکل گیری درام ایجاد
می‌کند. نرگس و فرزندش، برای دیدن مرتضی، که مدتهاست به عنوان پزشک زائرین در
کربلا است، راهی این شهر می‌شوند اما نرگس همسرش را نمی یاید و از اینجاست که
گفتگوهای پینگ پونگی ِ نرگس و مرتضی در تلگرام، آرام‌آرام مخاطب را با کاری که
مرتضی در حال انجام آن است آشنا می‌کند. مخاطب، از دریچه تلگرام می‌بیند که مرتضای
قصه، حالا مدافع حرم شده و در خط مقدم نبرد با تکفیری‌هاست. بی تعارف می‌توان گفت
این اولین، و یا حداقل زنده‌ترین، تصویر از مدافعین حرم در سینمای ایران است.
تصویری زنده، نزدیک و تا حد بسیار خوبی باورپذیر که در انتها، و با اشاره‌ای
متناسب به خطبه حضرت زینب(س) اوج می‌گیرد و پیوند عمیق میان مدافعین حرم و آموزه‌های
عاشورا را عیان می‌سازد
«هیهات»
حاصل دغدغه شخصی ۴ کارگردان آن است
در ابتدای این نشست محمدرضا شفیعی تهیه‌کننده «هیهات» با
اشاره به چگونگی ساخت این اثر چهار اپیزودی توسط چهار کارگردان جوان و صاحب‌نام
سینمای ایران گفت: هیهات حاصل دغدغه شخصی این چهار نفر است، هرچند که از همان اول
قرار نبود یک اثر سینمایی باشد ولی بعد از جلسات متعدد تصمیم گرفتیم تا آن را
تولید کنیم.
وی افزود: این فیلم از میان ایده‌های که در طی جلساتی که در
بازه زمانی ۴ ماهه میان ما پنج نفر تشکیل شد، شکل گرفت و با تفاهم و همدلی خوبی که
میان هر ۴ کارگردان کار وجود داشت، تصمیم بر این شد تا این اثر را با محوریت
عاشورا و حضرت سیدالشهدا(ع) تولید کنیم.
ماجرای حذف کامل یک اپیزود و تلاش تیم تولید برای جایگزینی
داستانی جدید
شفیعی در ادامه با اشاره به اینکه در تولید «هیهات» همه عوامل
متعهد به یک مرامنامه اخلاقی بوده‌اند، اظهار کرد: از همان ابتدای تولید این فیلم
میان ۴ کارگردان روحیه همکاری وجود داشت و تلاش هیچکس برای آن نبود که اثرش نسبت
به آثار دیگران بهتر شود.
وی افزود: برای مثال در آخرین روزهای باقیمانده به آغاز
فیلمبرداری من تصمیم گرفتم تا یکی از اپیزودها رو به طور کامل حذف کنم ولی فردی که
ایده او حذف شده بود نه تنها ناراحت نشد بلکه در کنار سه نفر دیگر تلاش کردند تا
ایده و داستانی جدید پیدا کنند که بخش چهارم کار نیز به کیفیت دیگر بخش‌ها و به
موقع تولید شود.
تولید
فیلمی با مفاهیم عاشورایی از امتیازات سینمای ایران است
در ادامه این نشست محمدتقی فهیم منتقد سینما با اشاره به
عنوان انتخاب شده برای این فیلم سینمایی اظهار کرد: دیدن عنوان «هیهات» برای این
فیلم در همان گام اول ما را متوجه می‌کند که با چه اثری روبرو هستیم و البته این
سوال را پیش می‌آورد که چرا سینما و سینماگران ما در طی این سال‌ها تا این حد نسبت
به مفاهیم عاشورایی بی‌تفاوت بوده‌اند.
وی افزود: اما خوشبختانه چهار فیلمساز جوان که صاحب شهرت نیز
هستند، در جوانی به سراغ دغدغه‌های خصی خود در ارتباط با قیام حضرت سیدالشهدا(ع) و
مفاهیم نهفته در آن رفته‌اند و این تبدیل به یکی از امتیازات سینمای ایران در این
شرایط شده است.
«هیهات»
می‌توان شاخص سینمای عاشورایی ایران شود
این منتقد سینما با بیان این نکته که در طی سال‌های گذشته
همواره فیلم سینمایی «روز واقعه» به عنوان شاخص سینمای عاشورایی شناخته می‌شد،
بیان کرد: در طی این سال‌ها همیشه معیار فیلم‌های عاشورایی سینمای ایران فیلم
سینمایی «روز واقعه» است؛ در حالی که باید در طی این سال‌ها آثاری دیگری نیز تولد
می‌شد که کیفیت بالاتری داشته باشند.
وی اضافه کرد: به نظر من «هیهات» تا حدودی به این قله نزدیک
شده است و اگر بخواهیم با اندکی اغماض به آن نگاه کنیم، «هیهات» می‌تواند جای «روز
واقعه» را در معیار آثار عاشورایی سینمای ایران بگیرد و از این به بعد کیفیت سایر
آثار را با آن مقایسه کنیم.
«هیهات»
روایتی درست و یک دست دارد
فهیم در ادامه با بررسی مسیر روایی فیلم اظهار کرد: اگر این فیلم
را از ابتدا تا انتها بررسی کنیم، می‌بینیم که با وجود داشتن چهار کارگردان، اثری
یک دست است که روایتی درست و روان دارد به ویژه اپیزود اول آن که همچون قلابی
قدرتمند مخاطب را برای دیدن اپیزودهای دیگر به دنبال خود می‌کشاند.
وی افزود: اگرچه دو اپیزود میانی فیلم می‌توانست با کیفیت و
دقت بیشتری تولید شود، اما اپیزود آخر آن که به نوعی یک روایت مدرن از عاشوراست؛
توانسته ضعف‌های دو اپیزود قبلی را جبران کند و حتی به نظر من این اپیزود با
جذابیت‌هایی که دارد می‌تواند به صورت مستقل تبدیل به یک اثر سینمایی شود.
پیش‌فرض‌های ذهنی کارگردانان مانع تبدیل «هیهات» به یک اثر
جهان‌شمول شده است
این منتقد با سابقه سینما با اشاره به دیگر نقاط قوت فیلم
سینمایی «هیهات» گفت: یکی دیگر از نکات این فیلم که مرا به خود جذب کرد، روایت خاص
آن است که حس بومی بودن و ایرانی بودن را می‌توان به وضوح در داستان آن احساس کرد.
وی افزود: اما آنچه مرا در ارتباط با این اثر نگران می‌کند،
اتکا بیش از حد روایت اثر بر پیش فرض‌های ذهنی مخاطب است که باعث شده تا شخصیت‌پردازی‌ها
و توصیف کامل فضای قصه با اتکا بر همین پیش‌فرض‌های مخاطب به طور کامل شکل نگیرد.
فهیم تصریح کرد: ولی ایکاش این‌گونه نبود و کمی بیشتر بر
شخصیت پردازی‌ها و معرفی کامل‌تر مناطق جغرافیایی در روایت داستان توجه می‌شد تا
مخاطب این فیلم تنها به منطقه خودمان محدود نشود تا «هیهات» قابلیت ارائه به مردم
سایر نقاط جهان را داشته باشد چرا که مفاهیم بیان شده در آن تماما انسانی و جهان‌شمول
است.
تصویر داعش به درستی در این فیلم نمایش
داده شده است
فهیم در ادامه با بیان این نکته که اپیزود اول و چهارم این
اثر را بیش از دو اپیزود میانی فیلم دوست دارد، گفت: به نظرم اپیزود اول این فیلم
با توجه به فضای حسی و انسانی موجود در آن که همه برگرفته از مفاهیم متعالی
عاشورایی است، می‌تواند برای مخاطب جهانی جذاب باشد.
وی افزود: علاوه بر این نکته در اپیزود چهارم این اثر نیز
شاهد روایتی تازه از داعش هستیم که تاکنون کمتر به آن توجه شده است؛ روایتی که سعی
کرده بدون نمایش مستقیم توحش داعش و ارائه تصویری سطحی از این گروه، از طریق
غیرمسقیم به تشریح حقیقت تفکرات منحرف این گروه و روحیه متوحشانه آنها بپردازد.
سینمای
عاشورایی ما باید به دنبال بیان مفاهیم ضداستکباری باشد
این منتقد سینما و تلویزیون با گلایه از داستان یکی از
اپیزودهای میانی این فیلم که در ارتباط با کودکی مهرفروش است، گفت: نگرانی اصلی من
در ارتباط با این فیلم، گرفتاری یکی از اپیزوهای آن به کلیشه‌های مرسوم و نادرست
در زمینه عدم تلاش شیعیان در حوزه‌های مختلف و تقاضای صرف از حضرت سیدالشهدا(ع)
برای دستیابی به حوائج دنیوی و اخروی است.
وی افزود: این موضوعی است که همواره ما را به خاطر آن متهم
کرده‌اند در حالی که اساسا اسلام مورد نظر حضرت سیدالشهدا(ع) و جنبش عظیم عاشورا،
درواقع اسلامی است که همراه با احقاق حقوق مردم و به حرکت درآوردن آنها برای
احقاق حقوقشان است.
فهیم اضافه کرد: این تفکر در انقلاب اسلامی ایران و اندیشه‌های
امام خمینی(ره) نیز دیده می‌شود که مبنای این انقلاب مردمی درواقع برمبنا یک حرکت
ضداستکباری است که به نظرم ما باید برای بیان مفاهیم عاشورایی در سطح جهان و در
شرایط امروزی بیشتر بر این مفاهیم تاکید کنیم.
این منتقد سینما در پایان صحبت‌های خود خاطر نشان کرد: آن
چیزی که امروز سینمای عاشورایی ما به آن نیاز دارد، بیان همین مفایهم ضداستکباری
است که با تاکید بر عدالت اجتماعی می‌تواند در سطح جهانی نیز اثرگذار باشد و نباید
این مفاهیم را به مسائلی سطحی محدود کرد.
حضور
هر ۴ کارگردان در نگارش و تولید همه اپیزودها
در ادامه این نشست هادی مقدم دوست یکی از چهار کارگردان این
پروژه سینمایی طی سخنانی گفت: شکل‌گیری این فیلم از همان ابتدا با همکاری هر ۴ نفر
ما صورت گرفت و درواقع هیچ ایده‌ای تبدیل به فیلم نمی‌شد اگر هر چهار نفر با هم
یکدل و همراه نبودیم.
وی افزود: ما برخلاف قواعد مرسوم در تولید فیلم‌های اپیزودیک،
که هرکس بدون توجه به کار دیگران صرفا اثر خود را تولید می‌کند، از همان ابتدا
تمام مراحل نگارش فیلمنامه و تولید آن را با هم پشت سرگذاشتیم و نتیجه کار اثری شد
که به دل مخاطب می‌نشیند.
وفاداری
به شیوه بصری جنگ عراق و سوریه در ساخت «هیهات»
مقدم دوست در ادامه با اشاره به اپیزود چهارم فیلم که توسط
خود او ساخته شده است اظهار کرد: ما برای ساخت این اپیزود سعی کردیم تا با استفاده
از شکل بصری واقعی جنگ فعلی در عراق و سوریه و از طریق فیلم‌ها و عکس‌هایی که توسط
خود رزمندگان از این جنگ‌ها به ثبت رسیده، دست به تولید بزنیم.
وی افزود: ما سعی کردیم تا به شیوه بصری این جنگ و تصاویر
منتشر شده از آن وفادر باشیم، هرچند که به این جنگ نرفتیم ولی سعی کردیم از تصاویر
و ویدئوهای موجود در فضای مجازی نهایت استفاده را برای هرچه طبیعی‌تر شدن فضای
فیلم کنیم.
این کارگردان سینما همچنین در پاسخ به گلایه فهم در ارتباط با
کلیشه زدگی یکی از اپیزودهای فیلم در ارتباط با توسل صرف به حضرت سیدالشهدا(ع) و
عدم تلاش برای رسیدن به موفقیت‌های دنیوی گفت: تجربه که شخصیت اصلی این اپیزود پشت
سرمی‌گذارد، تجربه عزت نفسی است که از طریق توسل و اعتماد به حضرت سیدالشهدا(ع) به
دست می‌آورد.
وی تصریح کرد: ما در این اپیزود بنا داشتیم تا این عزت
نفس را به نمایش بگذاریم و از این طریق حس محبت و ارادت مخاطب را نسبت به حضرت
سیدالشهدا(ع) و دستگاه باشکوه ایشان تقویت کنیم و به دنبال توصیه اقتصادی به مخاطب
نبودیم.
گفتنی است در دومین روز از برگزاری سلسله نشست‌های نقد و
بررسی فیلم‌های بخش مسابقه ایران چهاردهمین جشنواره فیلم مقاومت، نشست نقد و بررسی
فیلم سینمایی «جشن تولد» با حضور سجاد اسلامیان منتقد سینما و عوامل فیلم در ساعت
۱۹ امروز در محل پردیس ملت برگزار خواهد شد.
در ستایش «رفتن، رسیدن است»
برخورد نسلِ به جنگ رفته و نسلِ امروز و دغدغه‌های زندگی و
معیشتِ بعد از جنگ خیلی پررنگ‌تر از تمِ عاشورا و زیارت است.
اپیزود یک، شروع خوبی برای هیهات است، اما شروع خوبی ندارد.
روایت‌اش مطول است و پیچیده، مشخص است که کارگردان زمان کافی برای شرح و بسطاش
نداشته. تمهیدی هم که در فیلمنامه برای کشاندن بهداد به محل استقرار تریلی
اندیشیده شده، کمی بیش از حد معمول با رمز و راز و تعلیق همراه است. شخصیت‌های
منفی، سرنوشت‌شان چه می‌شود؟ معلوم نیست. لهجه‌ی حامد بهداد هم خوب از کار در
نیامده، لهجه‌اش بافت ندارد و مخاطب احساس نمی‌کند یک بومی مشغول صحبت است. اما
نیمه دوم اپیزود، پر کشش است و جذاب. ایده‌ی وارد شدن تریلی به خانه و خراب شدن
دیوار هم، غافل‌گیر کننده است. قاب پنجره‌های خانه و تلفیق‌شان با پنجره‌های ضریح،
نسبتا بدیع است و اپیزود را از رخوتِ نماهای نخست نجات می‌دهد.
«سید فرید» کمی شبیه قهرمان‌های «حاتمی‌کیا» است. قاب‌های
کارگردان هم فضای برخی آثار حاتمی‌کیا را دارد.
بیشتر از آنکه بفهمیم سید فرید چرا قصد دارد به زیارت برود،
باید کنش و واکنش او با پسرِ جوان را نگاه کنیم.
برخورد نسلِ به جنگ رفته و نسلِ امروز و دغدغه‌های زندگی و
معیشتِ بعد از جنگ خیلی پررنگ‌تر از تمِ عاشورا و زیارت است. نخل‌های بی‌سری که
قاب گرفته می‌شوند، قرار است چه کارکردی در فیلم داشته باشند؟
قاب‌های متعدد سیم خاردار و نوار قرمز فیلم روبان قرمز نیز،
برای این اپیزود بیش از حد نمادین‌اند.
علی رغم کانسپت جذاب اپیزود دوم، روایت کمی گنگ از آب
درآمده. کاگردان به‌راحتی از روی مسئله‌ی انتخاب سختِ سید فرید، بین زیارت رفتن و
خنثی کردن مین‌ها، رد می‌شود و پای مصنوعی سید فرید را قاب می‌گیرد. پایان بندی از
اصلِ روایت تلخ‌تر است، اما قابل پیش بینی است.
تنها اپیزود بومیِ هیهات ، بیش از آنکه زیارت و حال و هوای
عاشورا را تداعی کند، در تکاپوی به تصویر کشیدنِ «توکل» است. تغییر و تحول شخصیت
اصلی، با دیالوگ‌های مادرِ دخترک صورت می‌گیرد و در روایتِ اپیزود، اتفاق خاصی روی
نمی‌دهد. اینکه کلبه‌ی حصیریِ مادر و دخترک در میان «آب» است و آنها برای ساختن
مُهر، به دنبال «خاک» می‌روند کمی شاعرانه است، هرچند کارگردان از کنارِ آن به‌راحتی
عبور می‌کند. ریتمِ روایت سوم نیز، کمی کندتر از روایت‌های قبلی است و پایان‌بندی‌اش،
آن‌طور که باید و شاید، پایان‌بندیِ مطلوبی برای این اپیزود نیست و شخصیت‌ها به‌راحتی
رها می‌شوند.
هیهات بدون اپیزود چهارم، چیزی کم داشت. روایت چهارم
جذاب است و پر کشش و بالغ‌تر از اپیزودهای پیشین.
به نوعی بارِ کل فیلم را روایت چهارم به دوش می‌کشد. قصه‌پردازی
و دیالوگ‌نویسیِ «مقدم‌دوست» به اندازه و درست است.
هرچند شخصیت‌ها متنوع‌اند و رابطه‌ی برادر ناتنی کمی گنگ شده،
اما گره‌اندازی‌ها و گره‌گشایی‌های پی در پی به انضمام صحنه‌های نبرد خوب از کار
در آمده و ضعف‌های اندکِ اپیزود را جبران می‌کند.
کارکرد موبایل و نرم‌افزار تلگرام هم به اندازه و مفید و غافل‌گیر
کننده است. سکانس آخر، صدای بازیگر و خطبه‌ای که از بلندگوهای روی مناره‌ی مسجد
پخش می‌شود، با توجه به آنچه مخاطب از رابطه‌ی صرفا اینترنتیِ نرگس و شوهرش در طول
اپیزود دیده بود، تاثیر گذار و به نوعی نگاهی کم‌نظیر به مقاومت و جنگ است.
درمجموع، روایتِ چهارم، هم پایان خوبی دارد، هم پایان بسیار
خوبی برای هیهات محسوب می‌شود.
منبع :کیمیا استون